BERGARAKO BANDA, ALARDE EGUNA ETA BURUZAGI BERRIA

Alarde eguna ospatzeko aldaketa bat baino gehiago egon dira. Orain ohikoa bada uztailaren hirugarren asteburuko zapatuan bera ikustea, 1980a baino lehen abuztuan ospatzen zen, domekan, eta San Bartolome jaien inguruan.

1900ko abuztuaren 4ean egindako udalbatzarrean, berriz, zera proposatu zen: Lehenik alardea ospatzeko eguna aldetzea (Abuztuaren 28tik 26ra pasatzea), bigarrenik Bergarako bandari jaiak (eta alarde eguna) alaitzeko eskaera egitea, eta hirugarrenik, Juan Migel Artolazabal alardeko diskurtso emaile bezala izendatzea. Beraz, oso erabaki garrantzitsuak.

Baina zein izan zitekeen bada alardearen eguna aldatzeko aitzakia?  Joan gaitezen agirira (behean), bertan dugu erantzuna eta:

"El Ayuntamiento de esta villa que tengo la honra de presidir en su sesión ordinaria del día de ayer, en pleno y por unanimidad, decretó atendiendo a lo largo y cansado que se hacen las fiestas locales de la misma el mes de Agosto al propio tiempo que molesto a muchas familias, desmereciendo muy pronunciadamente la asistencia de gente el día 25 que celebra la iglesia parroquial la función de su patrona Nuestra Señora de la Piedad a la que está dedicada, que el alarde de armas que se viene celebrando en nuestro tiempo el día 28 en memoria de la acción de armas alcanzado por una compañía de soldados de esta villa el año 921 contra los árabes y moros yendo en socorro del Rey de Navarra D. García Íñiguez, tenga lugar el día 26. No es cosa nueva este acuerdo, pues en el siglo 17 se hacía también ese alarde el 26 de agosto. Lo que se anuncia para conocimiento del público. Anzuola 6 de agosto de 1900”.

1900eko abuztuaren 6an idatzitako agirian aipatzen da zergatik aldatzen den dataz alardea: "(por) lo largo y cansado que se hacen las fiestas locales... desmereciendo... la asistencia de gente el día 25 que celebra la iglesia la función de la patrona... que el alarde de armas que se viene celebrando... el día 28... pues tambien en el siglo 17 se hacia el 26 de agosto. Por lo que se anuncia para conocimiento del público".

Bide batez, urte hartako zinegotzia zen Marcelino Jauregiri ere agindua eman zitzaion Bergarako bandarekin negoziatzeko ze baldintza ekonomikotan ("a qué precio podría venir") etor zitezkeen San Bartolome edo Errukizkoa Amaren herriko jaiak (abuztuaren 25 eta 26an) alaitzera.

Erantzuna berehala etorri zen. Urte bereko abuztuaren 12ko udalbatzarrean, herriko jaietarako gutxi falta zela, Jauregik zera adierazi zuen: “que los músicos de Vergara se prestan a amenizar las fiestas locales los días 25 y 26 de agosto por 65 duros”. 

Beraz, badirudi ordutik hona etortzen dela Bergarako banda Alarde eguna alaitzera ere.

1900.URTETIK AURRERA DABIL BERGARAKO BANDA  HERRIKO ALARDEAN, hasieran "por 65 duros".

Eta hirugarren erabakia: "A Juan Miguel Artolazabal se le encargará el discurso del Alarde de Armas". Proposamen denak onartu zituen udalbatzarrak.

Juan Miguel ARTOLAZABAL alardeko diskurtsoa ematen, 1915. urtean

 Iturriak:

• Akta eta Akordioen 8. Liburua (1887-1903)

ALARDEAREN BEREZITASUN NAGUSIAK BI HITZETAN

Alardearen zaharberritze prozesuak eta ondoren sortutako lan taldeak hainbat hausnarketa bide jorratzea ekarri zuen. Hausnarketa horren ondorioetako batzuk dira hauek:

1. Ospakizun tradizionala eta propioa da, Antzuolan bakarrik egiten dena, belaunadiz-belaunaldi transmititu dena.

2. Herri nortasuna adierazteko erritoa da.

3. Herri identitatearen ezaugarri bat.
4. Herritarren partaidetzaren bitartez plazaratzen dena.

5. Gipuzkoako Kultura Ondareari egiten dion ekarpen aberatsa ezaugarri duena.
6. Ospakizun singularra da eta ezaugarri propioak dituenez, beste Alardeetatik bereizten da:

6.1. Ospakizun zibila da, euskal tradizioan hain ohikoak diren elementu erlijiosorik gabekoa, honek propiotasun bat eransten dio, gaur egungo gizarte laikoarekin bat eginez.

6.2. Mairuaren pertsonaia agertzen den beste jaiekin alderatuz, honetan ez dago bereganako ezarpen erlijiosorik. 

Mairua, lehen

7. Alardearen jaiaren baitan osagarri asko integratzen dira:  herrian zehar egiten den desfilea eta Plazako ekitaldia, kultur adierazpen ugari erakutsiz:  musika (umeen eta helduen abesbatza, txistulariak, mairuaren musika taldea, dultzaineroak metal boskotea...), diskurtsoa, kanoi eta fusilen deskargak, dantzak...

8. Garaian garaira egokitzeko ahalmena.

Mairuaren Alardea XIX. mendearen amaieratik hona ospatzen da.  Denbora horretan, hainbat aldaketa izan ditu, eta garaian garaiko aldaketetara egokitzen jakin izan du: esaterako, mairuari durbantea kentzeko eta zapaltzeko agindua kendu zen; aurrez diskurtsoa gazteleraz bazen ere, 1980an euskaratu egin zen; arropa eta jantziak ere aldatu dira; emakumeak sartu dira... hala ere, aldaketarik handienak eta nabarmenenak 2009koak izan dira. Beraz, beti izan dira aldaketak garai bakoitzean egokitzat jotzen ziren balioetara egokitzeko.

 Mairua, orain

9. Herri baten kultura adierazpenak inoiz ez dira estatikoak eta aldaezinak izaten, garaian garaiko herritarren izaera eta borondatearekin batera joaten dira eboluzionatzen, berrizten eta aberasten, eta horregatik lortzen du herri batek bere kultura belaunaldiz belaunaldi transmititzea (gazteenei, batez ere) eta mendez mende iraunaraztea.

10. Ospakizun osoa euskaraz egiten da.
Batetik, antzezpena bera: buruzagiaren diskurtsoa, Mairuaren hitzak (euskara-arabieraz), abesten diren letrak, kapitainak gudariei ematen dizkien aginduak. Alardearen antzezpenean egin den beste aldaketa edo egokitzapenetako bat, bertako euskalkia erabiltzearena izan da. Hala, azken urteotan, Antzuolako konpiniako buruzagiak bere diskurtsoan Antzuolako hizkera erabiltzen du. Bestetik, herritarrei, bisitariei zein kazetariei  helarazitako testu idatziak eta, oro har, alardearen inguruko ohar eta komunikazio guztiak euskaraz dira.

ALARDEAREN BALIOAK

Gaur egun gizon eta emakumeek konpartitzen ditugun balioei erantzuteko gaitasunagatik bereizten da. Alardearen eszenifikazioan gauzatzen diren adierazpenetan argi eta garbi islatzen dira ondorengo balioak:

• Genero parekotasuna. 
• Parte hartzea eta herritarren inplikazioa.
• Kulturartekotasuna. 
• Gatazken trataera

1. Genero parekotasuna.  Berdintasunaren tratamendua alardean eta elkartean

Alardearen biziberritze prozesuan  eta plazan egiten den antzezpen publikoan erabili den irizpide garbi eta nabarmen bat genero-ikuspegiaren tratamendua izan da.

Hala, emakumeek Mairuaren Alardean era anitzean parte hartzen dute, bai ospakizunaren antolaketan, zein azpiegitura lanetan edo antzezlanetan.

 DANTZARI NESKEN ZORTZIKOA

Emakumeak ere animatu dira  gizonezkoek bete ohi izan dituzten eginkizun edo rolak  ere bereganatzen ditzaten (modu naturalean, inongo inposaketarik gabe)  eta jaian libreki parte har dezaten, bakoitzak jaiarekiko duen atxikimenduaren arabera.  Hala, gaur egun emakumeak ikus ditzakegu alardeko talde desberdinetan: kanoi-eramale, dantzari, txistulari, danborjole, mairuaren sekitoko musikari, Antzuolako konpainiaren buruzagiaren guardian, eskopetari… Emakumeek alardean parte hartzen dute, beren nahiaren arabera, inongo oztopo barik.  

Antzuolako beste ondare kultural bat plazaratzen da alardean zehar: trokeo dantzak. Lau dantzak osatzen dute eta lau dantza horiek batera bakarrik alardean dantzatzen dira eta mutilek dantzatzen dituzte.
 

Trokeo dantzak mutilek dantzatzen dituztenez, egokia eta komenigarritzat jo zen dantzari nesken presentzia alardean eta, helburu horrekin,  Oinarin dantza taldeak Alarderako koreografia edo zortziko berri bat sortu eta osatu du neskek ere alardean dantzatzeko.

 

 TROKEO DANTZA ALARDE EGUNEAN

Buruzagiak plazan esaten duen diskurtsoan aldaketak egon dira, eta aurretik erabiltzen zen gehiegizko genero maskulinoa neutralizatu egin da. Tradizionalalki maskulinitateari atxikitutako balio oldarkor eta beligeranteak  diskurtsotik ezabatu edo leundu egin dira.

Hauexek dira azken alardean ateratako emakumezko eta gizonezkoen kopuruak:

ZERTAN KOPURUA Neskak Mutilak Antolaketan, laguntzen 22 12 10 Sekito, gastadore, kanon 18 4 14 Fusilero 25 6 19 Danborrero 23 19 4 Mairuaren musiko 15 9 6 Txistulariak 19 12 7 Bergarako metalak 4 Abesbatza 21 14 7 Ume abesbatza 11 10 1 Dantzariak 25 11 14 GUZTIRA 183 92 85

Mairuaren Alardearen Alardeko Elkartearen estatutuetan eta Elkarte eta Udalaren artean sinatutako hitzarmenean jasotzen da genero eta beste edozein diskriminazioren kontra dugun konpromezua.Horrela, Estatutuen 1. artikuluan  eta  Elkartearen araubideak aipatzerakoan, Berdintasun Legea  aipatzen da. 

Hitzarmenean, betebeharren atalean 10.puntuan zera jasotzen da: “Herritarren parte hartzea bermatzea inongo diskriminazio barik: genero, jatorri, erlijio edo sinismen dela eta.”

Gaur egun, elkarteak buru-belarri zazpi lagunek dihardute lanean. Zazpi horietatik lau gizonezkoak dira eta hiru  emakumezkoak. 

2. Herritarren eta kultur eragileen inplikazioa, partaidetza maila eta gizarte proiekzioa

Berrehun herrritar inguruk (herritarren % 10) hartzen dute parte alardean, adin guztietako gizon emakumeek elkarrekin egoteko eta ekiteko kultura sustatuz. 

Bere osotasunean herritar bolondresen parte hartzearekin gauzatzen da urtero, ez dago partaide profesionalik.Herriko kultur talde guztiek hartzen dute parte: Mairuaren Alardearen Kultur Elkartea, helduen abesbatza, musika eskolako haurren abesbatza, txistulari eta dantzariek.

Horiez gain, herritar ugarik hartzen dute parte era guztietako lanetan: azpiegitura montatzen, luntxa prestatzen eta zerbitzen, makillatzen, erropa eta jantziak egin eta horiek banatzen, mantentzen, etabar.

Aipagarria, nabarmentzekoa baita ikusle bezala parte hartzen duten guztiak ere, hau da, alardea ikustera joaten direnak, herritarrak, zein kanpotarrak; Antzuolako Herriko Plaza bete-bete eginda egoten baita.

Mairuaren alardea Antzuolan gauzatzen eta eszenifikatzen den ekitaldia izan arren, bere proiekzioa, gure herritik haratago doa. Bertaratzen diren ikusle asko eta asko gure herriko mugetatik kanpokoak dira.Bere proiekzioa ere gure udal eremua gainditu eta lurralde proiekzio izatera iristen da. Ikusi besterik ez dago hedabideetan izaten duen presentzia. Gipuzkoa mailako prentsan portada edo azaleko argazkiak izaten ditu alardeak biharamun egunean. ETBn ere zuzeneko emisioak ez badira, erreportaiak eskaintzen dituzte  eguneko programazioan.

3. Kulturartekotasuna

Bi kultura islatzen dira alardean: arabiarra eta euskalduna. 2009 arte gailentzen zena Antzuolako konpainia bazen ere, bi kulturak parekatu nahi izan dira eta arabiarra ere dagokion errespetuarekin tratatu. Hala, ordura arte mairua bakarrik eta txilabaz jantzita asto gainean irtetzen bazen ere, gero errege bihurtu zen eta sekitoa jarri zitzaion. Baita musika taldea ere. Orain bere martxa du, bere hizkuntzan hitz egiten du eta beste hainbat aldaketaren ondorioz duindu egin da bai bere figura, bai berak adierazten duena.

Gaur egun oreka dago bi konpainien artean eta biek islatzen dutenaren artean.

4. Gatazken trataera

Beste ezaugarri garrantzitsua alardean azaltzen den hizkuntzaren aldaketa da. Kutsu beligerantea kendu egin zaio. Buruzagi bien artean irudiktatzen den adiskidetasun zantzuak eta bukaerako bostekoak bi munduan arteko onarpena eta errespetua sinbolizatzen dute.

ALARDEA ZAHARBERRITZAREN "PRAKTIKA ONAK"

Antzuolako Alardearen zaharberritze eta egokitze prozesuari buruz asko idatzi da, eta gaur esan genezake "Parktika On" bezala hartzen dela antropologi zientzia eremuan. Alegia, nola egokitu antzinako tradizioa gaurko gizartearen pentsamoldera.

 

 ALARDEA 1980. HAMARKADAN

 

ALARDEA ZAHARBERRITUA, GAUR

Uste dut komeni zaigula denoi ondoren datorren artikulua egin zen prozesuaz hausnartzeko eta etorkizunari ikuspegi eraikitzaileaz begiratzeko.

Eusko Ikaskuntza:

http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/congresos/17/06790695.pdf

ALARDEA ETA ANTZUOLAKO INDEPENDENTZIA

Garai batean, Antzuolako mutilak Bergarara joaten ziren armak erakustera, Antzuola oraindik ez zelako, juridikoki, herri bat (ez zen herri bezala esistitzen). Ailegatu zen momentu bat (1536. urtea) ez zutela joan nahi eta ez joateko baimena lortu ere eta badirudi orduan Antzuolan egiten zutela arma erakustaldia, herri izera eta antzuolar  izatea aldarrikatu nahian.  Hala eta guztiz ere Bergarakoa izaten jarraitu zuen juridikoki 1629. arte. Urte horretan, Felipe IV-ak eman zion herri-gutuna 5000 dukat ordaindu eta gero. Ordaintze hau esplikatzen da, orduko Espainiako erregeek diru barik omen zeudelako Ameriketarako bidaia kolonialistetan  dirutza gastatu zutelako, beraz diru truke herri izaera eman zioten herri askori, besteak beste, Antzuolari.

Beste alde batetik, komunitate batek demostratu beharra zeukan jatorri noblea edo heroikoa zuela besteen aurrean herri izateko “kategoria” demostratzeko, eta uste da horrela “asmatu” zutela Baldejunkerako garaipena (historikoa ez dena) antzuolarren laguntzari esker gertatu zela.

Alardean armak sutzea ez da zentzu belikoan ulertu behar, ohorezko salba edo sutze moduan, Antzuolan herri izaera lortzearen harrotasuna, komunitate propioa osatzen dugula goraipatu nahi da eta plaza publikoan egiten da urtero baieztapen hori. Beraz, autoafirmazio errito edo sinbolo bat da. Horrela azaltzen da diskurtsoaren parrafo baten.

“...Goguan izan, ba, gogoz eta bihotzez ospatzen dabela urteurren hau Antzuolako herrixak, bai Valdejunkerako oroitzapenak goraipatzeko eta baitta Antzuolako herri nortasuna eta independentzia be baieztatzeko. ...”

Komunitate izate  hori ere zentzu zabalagoan hartu daiteke, diskurtsoan bertan  jarraitzen du esaten.

“Goguan izan baitta, aberrixa eta siñismenaren maittasunak eta betidaniko askatasun egarrixak bultzatu eta eragin zittuala gure herrittarrak burrukaldi hortan parte hartzera. Gero be milla aldiz bultzatu eta eragin gaittuen bezelaxe. Guk pe, etsaixa gertuan sumatzen dogunian, burrukiari aurre egin behar jaula gogoratzen dosku gertakari honek.”

Mairuarekin duen elkarrizketan, berriz, “gurea”ren defentsa egiten da eta bestenganako errespetoa aipatu.

 Buruzagia: Gure aberrixa berriz zapalduko ez dozunan hitza emon doskutzun bezela, gu geuk pe, gure herrixan izaeria eta nortasuna defenditzen dogun bezelaxe, zeuona be eztogula zapalduko zin eitten dotsut.

Adierazgarriak dira herria, aberria, izaera eta nortasuna, zapalketarik ez, askatasun egarrixa…

Alardearen bukaeran, berriz,  Gora Antzuola, Gora Euskal Herri esaten da eta honek laburbiltzen du herri nortasuna, sentimendua eta harrotasuna: herri eta Herri.

 

INDEPENDENTZIA AGIRIA (1629/12/12)